Bulus yapmayi özendirmek, yenilikleri ve yaratici fikri tesvik etmek ve buluslarla elde edilen teknik çözümlerin sanayide uygulanmasini saglamak amaciyla; bulusun ya da kullanma hakkinin kime ait oldugunu gösteren resmi belgedir.
Patent tescil edildigi andan itibaren hak sahibine bir defa için 20 yillik koruma saglar. Bu sürenin uzatilma sansi yoktur. Süresi biten patent halka mal olmakta, isteyen herkesin kullanimina açik hale gelmektedir.
Patentler diger ürün ya da hizmetler gibi satilabilirler, lisanslama yoluyla baskalarina kiralanabilirler, miras yoluyla baska kusaklara aktarilabilirler.
PATENTLE KORUNAMAYACAK DURUMLAR
Kesifler dogada var olan ancak henüz bilinmeyen nesnelerin veya olaylarin ortaya çikarilmasidir ve patentlenemez. Ancak kesfedilen bir maddenin teknik bir problemin çözümünde kullanilmasi patent konusu olabilir. Örnegin, bilinen bir maddenin mekanik soklara dayanikli oldugunun bulunmasi bir kesiftir ve patentlenemez. Ancak, demiryolu traverslerinin bu maddeden imal edilmesi bir bulustur ve patentlenebilir.
Bilimsel teoriler kesiflerin daha genel bir seklidir ve ayni kural burada da uygulanir. Teknik bir kurali ifade etmedikleri için bulus degildir. Örnegin, yari iletkenlikle ilgili fiziksel bir teori patentlenemez ancak yeni yari iletken cihazlar ve bunlarin üretimine iliskin usuller patentlenebilir.
Matematiksel yöntemler de soyut veya yalnizca akilla ilgili yöntemler oldugundan patentlenemez. Örnegin, bölme isleminin kisa yoldan yapilmasina iliskin bir yönteme patent verilmez. Bu tür bir hesaplama yapan cihaz patentlenebilir.
Zihni, oyun veya is faaliyetlerine iliskin plan, kural ve yöntemlerde müsterek olan husus teknik bir faaliyet ile ilgili bilgi vermemis olmalaridir. Bu nedenle patentlenemezler. Örnegin, yabanci dil ögrenimi veya bulmaca çözümü için gelistirilen yöntemlere patent verilemez. Bununla beraber bir oyunun oynanmasi için gelistirilen cihazlar patentlenebilir. (Amerikan Patent Ofisi masaüstü kutu oyunlarini da patentle korumaktadir. )
Bilgisayar programi, kavram olarak bir bilgisayarin isletilmesi ile ilgili talimatlari kapsar. Problem veya sistem analizi, program akis plani, kodlama asamalari itibariyle bilgisayar programi patent korumasindan yararlanamaz. Bununla birlikte bilgisayar programlarinin Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki korumadan yararlanmasi mümkündür. Ancak, bir bilgisayar programi bir cihaz ile birlikte patent korumasina hak kazanabilmektedir. Örnegin, kelime islem programlari tek basina patentlenemez ancak bir bilgisayar programi ile trafik isiklarinin kontrolünün saglanmasi patentlenebilir. (Amerikan Patent Ofisi yazilimlari da patentle korumaktadir. )
Estetik niteligi olan yaratmalar, insan gözüne ve zevkine hitap eden sanatsal deger tasiyan estetik dis görünüm düzenlemeleridir. Teknik olmayan özelliklere sahip ve yorumu sübjektif degerlendirmeler gerektiren bu yaratmalara patent verilmez. Örnegin, resim, heykel, mimari çizimler patentlenemez. Bununla beraber estetik yaratmalarin gerçeklestirilmesinde kullanilan cihaz veya yöntemlere patent verilebilir. Örnegin, bir kumas üzerindeki desene patent verilmezken bu deseni kumasa uygulayan cihaz veya yöntem patentlenebilir. Bununla birlikte estetik niteligi olan yaratimlar da Türk Patent Enstitüsünün çalisma alani içinde olan endüstriyel tasarim tescili ile korunabilirler.
Bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulmasi ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü bulunmayan yöntemler teknik nitelik tasimayan usuller olduklari için patentlenemezler. Örnegin, internette sunulan bilgiler patent konusu olmazken bu bilgileri sunmada yardimci olan cihazlar patentlenebilir.
Canlilarin patentlenebilirligine dair sinirlar çizilmistir. Biyoteknoloji alanindaki çalismalar yüksek maliyetli ve uzun solukludur. Bu nedenle, biyoteknolojik buluslarin patentle korunarak desteklenmesi gereklidir. Ancak, bu alanda ortaya çikarilan gelismelerin her zaman bulus niteligi tasimamasi, örnegin bulus basamagini içermemesi ya da kesif olmasi, patent kapsami disinda birakilmasini gerektirmektedir.
Bitki çesitleri, modern biyoteknolojik yöntemlerin yani sira, geleneksel yöntemlerle de elde edilebilmekte ve ülkemizde 5042 Sayili Yeni Bitki Çesitlerine Ait Islahçi Haklarinin Korunmasina Iliskin Kanun ile korunmaktadir. Hayvan irklari için de, 4631 Sayili Hayvan Islah Kanunu yürürlüktedir. Bu nedenlerle, bulus niteligi tasimasina karsin gelistirilen bir bitki çesidi ya da hayvan irki, çifte koruma saglanmamasi amaciyla patent kapsami disinda tutulmustur. Ayrica, bunlarin üretiminde kullanilan esas olarak biyolojik islemler, yani çaprazlama ya da seçme gibi tamamen dogal süreçler, bulus niteligi tasimadigindan patent kapsaminin disindadir. Öte yandan, mikrobiyolojik islemler ve bunun sonucunda elde edilen ürünlere bir istisna getirilmis; bu konudaki gelismelere patent korumasi saglanmistir.
Insan veya hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi dahil tüm tedavi yöntemleri ile insan ve hayvan vücuduna uygulanacak teshis yöntemlerinin patent verilerek korunamayacagi hükmü getirilmistir.
Insan bedeni ve ögelerinin basit kesfi patentlenemez. Basit kesif; rutin, bilinen ve basit tekniklerin kullanimiyla bu ögelerin dogal ortamindan izole edilmesi ya da üretilmesini açiklamaktadir. Burada elde edilen ögeler bir gen dizisi veya kismi dizisi dahi olsa bu türde basit bir uygulama patent korumasi kapsami disindadir. Insan bedeninden izole edilen ya da baska bir teknik islem sonucu üretilen bir öge patentlenebilir. Insan bedeninden izole edilen veya baska sekilde üretilen ögeler sayesinde, hastaliklarin tedavisinde önemli gelismeler saglanmaktadir.
Bu nedenle, dogal olarak var olan bu ögeleri elde edecek arastirmalarin patent sistemi araciligiyla özendirilmesi amaçlanmaktadir. Bundan dolayi, gen dizisi ya da kismi dizisi de dahil olmak üzere bu tür islemler sonucu elde edilen insan bedeni ögeleri dogal olarak bulunmasina karsin patent korumasi kapsamina alinmistir.
Patentlenebilirlik kosullarini saglasa dahi bazi biyoteknolojik buluslarin patent korumasi kapsami disinda birakilmasi hükmü getirilmistir. Bu istisnai durumlarin temelinde bu buluslarin kamu düzenine veya genel ahlaka aykiri bulunmasi yatmaktadir. Bu nedenle maddede insan klonlama islemleri, insan esey hattinin genetik kimligini degistirme islemleri, insan embriyosunun sinai ya da ticari amaçlarla kullanilmasi, insan ya da hayvanlara önemli bir tibbi fayda saglamaksizin hayvanlara aci çektirebilecek genetik kimlik degistirme islemleri ve bu islemler sonucu elde edilen hayvanlarla ilgili buluslar patent korumasi disinda tutulmustur.